‘Alles is overal, maar het milieu selecteert.’ Met die woorden had Baas Becking al in 1934 bekendheid verworven. De achterliggende gedachte lijkt simpel: micro-organismen leven overal, en de omgeving bepaalt of ze goed gedijen. Maar begin twintigste eeuw was het een revolutionaire gedachte, die aan de basis lag van de bodemmicrobiologie.
We weten inmiddels hoe waar deze hypothese van Baas Becking is. In een gram grond in de bovenste meters waar ook ter wereld leven gemiddeld 5 miljard micro-organismen (bacteriën, archaea (oerbacteriën), schimmels, protozoën), bestaande uit naar schatting 1.000 tot 100.000 soorten. Waarvan overigens hooguit 5% gekend is en ooit opgekweekt in een laboratorium. Aan de oppervlakte en dichtbij plantenwortels kan dit zelfs oplopen tot een aantal van 100 miljard per gram. Schimmels behoren tot de grootste organismen op aarde met een omvang van hun schimmeldraden (mycelium) van soms ettelijke kilometers in doorsnee.
Ook diep in watervoerende pakketten kunnen nog tot 100 miljoen micro-organismen (met name bacteriën en archaea) per gram grond worden aangetroffen. In de diepzee op 4000 meter diepte valt de onverwoestbaar geachte Titanic ten prooi aan een ijzervretende bacterie.
Zelfs op 20 meter diepte onder de oceaanbodem leven nog circa duizend micro-organismen per gram sediment. In 66 miljoen jaar oud sediment zijn bacteriën aangetroffen die zich waarschijnlijk maar eenmaal per duizend jaar delen. Dit geeft al aan dat in de diepere (zee)bodem vaak sprake is van voedselarme, groeibeperkende, omstandigheden. Dat geldt ook voor de ondiepere bodem en dat is maar goed ook. Zonder deze groeibeperkende omstandigheden zou één enkele bacterie, met een doorsnede van een miljoenste meter bij een verdubbelingstijd van een half uur, na negen dagen het hele landoppervlak met een tien meter dikke slijmerige laag bedekken.
Al die soorten micro-organismen in de bodem wisselen voortdurend genetisch materiaal uit en hebben zich in vier miljard jaar aangepast aan steeds wisselende omstandigheden. Die aanpassing gebeurt ook nu we als mens sinds een paar duizend jaar zogenaamde ‘antropogene’ selectiedruk uitoefenen op de bodem, door deze te belasten met allerlei door de mens gemaakte chemische verbindingen. Dankzij die voortdurende aanpassingen blijken micro-organismen in de bodem en het oppervlaktewater toch steeds in staat om door de mens gemaakte verbindingen als DDT, bestrijdingsmiddelen als drins en HCH, geneesmiddelen af te breken. Mogelijk dat dit ook geldt voor het recent in de belangstelling staande PFAS en de microplastics. De bodem heeft wat dat betreft nog heel veel verrassingen voor ons in petto en menig microbiologisch dogma zal in de toekomst nog sneuvelen.
Zo zijn recent in de zeebodem micro-organismen ontdekt, bestaande uit duizenden opgestapelde cellen die samen een kabel – of filament – vormen. Deze meercellige bacteriën gedragen zich als elektriciteitskabels. Vandaar ook de naam ‘kabelbacteriën’. De bacteriën zijn in staat om elektriciteit te geleiden over centimeterslange afstanden. Sommige cellen genereren energie zodat de ‘kabel’ kan overleven, maar andere cellen zijn niet in staat genoeg energie te genereren en offeren zich op voor het algemeen belang van het organisme. Dit bijzondere ‘elektrische corvee’ is nooit eerder waargenomen in meercellige organismen.
Dus, hoezo verbazen we ons over het zich boven onze hoofden uitstrekkende universum en richten we daar met enorme budgetten onze telescopen en raketten op? Dit terwijl onder onze voeten nog een wereld te winnen is en een nog ongekend universum van astronomische afmeting wacht op exploratie met microscoop en pipet.
Ik ben ervan overtuigd dat de kennis die daaruit voortkomt ons kan helpen de vele milieuvraagstukken die op ons afkomen op te lossen. Daar lever ik graag, samen met mijn gedreven collega’s, een bijdrage aan.
Wilt u meer weten over de meest effectieve biologische oplossingen voor uw bodem- en grondwaterverontreinigingen, neem dan contact op Adri Nipshagen.
